Już od dłuższego czasu obowiązuje zakaz handlu w niedzielę i święta. O ile w pierwszych tygodniach obowiązywania był jeszcze dość mocno respektowany, o tyle dziś nie trudno znaleźć sklepiki, które nawet w niedziele są czynne. Ponadto, jest ogromna liczba zakładów pracy, których zakaz handlu nie objął i ich aktywność w niedziele i święta się nie zmieniła. Jak zatem wygląda kwestia przepisów prawnych dotyczących pracy w dni ustawowo wolne od jej wykonywania? Co wolno, a czego nie wolno pracodawcy i jakie grupy mogą, zgodnie z przepisami zachować aktywność zawodową?
Dni ustawowo wolne od pracy
Choć przyjęło się określenie „niedziele i święta”, to poprawne określenie tych dni to „dni ustawowo wolne od pracy”. Oznacza to, że ustawodawca jednoznacznie określił dni, w których nie ma obowiązku podejmowania się pracy. W przeciwnym razie, „święta” mogłyby być bardzo różnorodnie i dość swobodnie interpretowane, co mogłoby doprowadzić do licznych nieporozumień.
I tak, zgodnie z ustawą, wolne od pracy są wszystkie niedziele (w przypadku handlu jedna, ostania niedziela w miesiącu jest niedzielą handlową), oraz takie dni, jak:
- 1 stycznia – Nowy Rok,
- 6 stycznia – Święto Trzech Króli,
- pierwszy dzień Wielkiej Nocy,
- drugi dzień Wielkiej Nocy,
- 1 maja – Święto Państwowe,
- 3 maja – Święto Narodowe Trzeciego Maja,
- pierwszy dzień Zielonych Świątek,
- dzień Bożego Ciała,
- 15 sierpnia – Wniebowzięcie Najświętszej Maryi Panny,
- 1 listopada – Wszystkich Świętych,
- 11 listopada – Narodowe Święto Niepodległości,
- 25 grudnia – pierwszy dzień Bożego Narodzenia,
- 26 grudnia – drugi dzień Bożego Narodzenia.
Dzień wolny od pracy rozpoczyna się o godzinie 6 rano i trwa do godziny 6 rano dnia następnego. Przy czym, zakres godzinowy nie jest sztywny i pracodawca może w inny sposób ten przedział ustalić. Ważne jednakże, by obejmował on 24 godziny.
Biorąc pod uwagę specyfikę niektórych zawodów i ich znaczenie dla sprawnego funkcjonowania miast, czy też ich znaczenie dla dobra społeczności, ustawodawca przewidział wyjątki od zasady dni wolnych od pracy. Wszystkie te wyjątki również zostały zgromadzone w ustawie i wyszczególnione.
Kiedy nie obowiązują dni wolne od pracy?
I tak, zgodnie z zapisami ustawy istnieje szereg sytuacji, w których zakaz wykonywania pracy nie ma zastosowania i niedziele oraz święta stają się normalnymi dniami aktywności zawodowej. Przyjście pracowników do pracy jest wówczas ich obowiązkiem, a to, kto powinien pojawić się w pracy jest wcześniej zorganizowane za pomocą grafiku tygodniowego, miesięcznego lub kwartalnego.
Są też takie sytuacje, w których pracownicy sprowadzani są do pracy w ramach akcji wyjątkowych. To chwile, gdy w zakładzie pracy dochodzi do awarii lub konieczne jest podjęcie akcji ratowniczej.
W związku z powyższym, ustawodawca wymienił w dokumencie sytuacje, w których praca w niedziele i święta jest możliwa. Oto niektóre z nich:
- konieczność prowadzenia akcji ratowniczej w celu ochrony życia lub zdrowia ludzkiego, ochrony mienia lub środowiska albo usunięcie awarii,
- ruch ciągły w zakładzie pracy,
- praca zmianowa,
- transport i w komunikacja,
- zakładowa straż pożarna, zakładowa służba ratownicza,
- ochrona mienia i osób,
- rolnictwo i hodowla.
Ustawodawca wymienił również niektóre branże, które nie zostały zwolnione z aktywności w niedziele i święta. Należą do nich między innymi branża gastronomiczna, hotelarstwo, gospodarska komunalna, zakłady opieki zdrowotnej, czy instytucje kultury.
Jakie prawa przysługują pracownikom za pracę w niedziele i święta?
Za pracę w niedziele i święta pracownikowi przysługuje jeden dzień wolny za każdy jeden przepracowany dzień. Dzień wolny powinien zostać przyznany i uwzględniony w grafiku w przeciągu najbliższych sześciu dni od przepracowanej niedzieli i w ciągu okresu rozliczeniowego za przepracowane święto. Jeżeli pracownik nie może go w tym terminie odebrać, wówczas należy rozliczyć należne dni wolne do końca okresu rozliczeniowego. Jeżeli i w tym czasie nie będzie to możliwe, wówczas za każdą przepracowaną niedzielę i za każde przepracowane święto należy wypłacić pracownikowi ekwiwalent w wysokości 100% stawki godzinowej.
Trzeba również pamiętać, że pracownikowi, raz na cztery tygodnie przysługuje niedziela wolna. Nie dotyczy to jedynie tych pracowników, którzy swoje obowiązki wykonują wyłącznie w weekendy oraz święta.