Zawieranie umów między kontrahentami wiąże się z pewnym ryzykiem. O ile umowa jest zawarta z rozmysłem, powoli i starannie przeczytana, to nie powinno być większych problemów. Wszystkie zapisy można wówczas sprawdzić i zweryfikować, a w razie ich niejasności, czy gdyby okazały się dla jednej ze stron niekorzystne można je renegocjować. Jeżeli jednak jedna strony podpiszą umowę, która w efekcie okaże się dla jednej z nich niekorzystna, można ją przedterminowo zerwać. Czasami takie zerwanie umowy wiąże się z koniecznością wypłacenia odszkodowania.

• Koszty uzyskania przychodu

Koszty uzyskania przychodu to wszystkie te koszty, które podatnik musi ponieść w celu uzyskania przychodu lub też w celu zabezpieczenia jego źródła. Przy czym, przepis ten został dość starannie doprecyzowany. Artykuł 23. ust. 1. pkt. 19. wprowadza dodatkowe uszczegółowienie wspomnianego przepisu. Mowa w nim o tym, że kary za dostarczenie wadliwego towaru, czy też za dostarczenie dobrego towaru ale po terminie, nie stanowią kosztów uzyskania przychodu i nie wolno ich do tych kosztów wliczać. Podobnie rzecz się ma z odszkodowaniem za dostarczenie wadliwej usługi, za opóźnienia z usuwaniem jej skutków i naprawianiem błędnie wykonanych prac.

Co za tym idzie, odszkodowania wynikające z realizacji umowy nie są rozliczane, jako kosztu uzyskania przychodu i wchodzą całkowicie w wydatki firmy. Natomiast, nie ma tu mowy o odszkodowaniu, które wynika z zerwania umowy. Nie oznacza to jednak jednoznacznie, że takie odszkodowanie można wliczyć do kosztów.

• Odszkodowanie za przedterminowe zerwanie umowy

W tym celu, by odpowiedzieć na pytanie, czy takie odszkodowanie można zaliczyć do kosztów uzyskania przychodu, trzeba za każdym razem tę sytuację indywidualnie przeanalizować i przemyśleć. Zależnie bowiem od indywidualnych okoliczności, odszkodowanie może rzeczywiście służyć zabezpieczeniu dochodu lub nie. Jeżeli przedsiębiorca jest w stanie uzasadnić i udowodnić, że przedterminowe rozwiązanie umowy, a co za tym idzie zapłacenie za to odszkodowania, służyło uzyskaniu przychodu lub zabezpieczeniu jego źródła, wówczas wprowadzenie tego wydatku do kosztów nie będzie budziło wątpliwości.

Trzeba też wziąć pod uwagę w tym zakresie kwestię ryzyka gospodarczego. Bardzo często bowiem uważa się, że zawieranie umów między kontrahentami, obarczone jest tak zwanym ryzykiem gospodarczym. Jeżeli więc umowa okazuje się w swoich założeniach niekorzystna, nawet nie koniecznie od początku jej trwania, ale na przykład z czasem, i konieczne jest jej zerwanie, to wielokrotnie taka sytuacja może zostać potraktowana jako ryzyko gospodarcze, a co za tym idzie, koszt jej zerwania nie może zostać wliczony do kosztów uzyskania przychodu.

Przedsiębiorca, który decyduje się na wprowadzenie odszkodowania do kosztów, musi liczyć się z tym, że przepisy w tym zakresie są bardzo niejasne i niejednoznaczne i uzasadnienie decyzji leżeć będzie po jego stronie. Musi więc mieć silne i dość czytelne argumenty na to, by swoją decyzję potwierdzić i umotywować.

Nie bez znaczenia jest również tutaj ciąg następujących po sobie zdarzeń, które doprowadziły do zaistniałej sytuacji i konieczności zerwania umowy. Może być też tak, że zawarta umowa była pierwotnie korzystna, a w miarę rozwoju przedsiębiorstwa jej zapisy stały się niekorzystne – to nieco inne okoliczności niż rozwiązanie umowy niezwłocznie po jej zawarciu. W takiej sytuacji ryzyko gospodarcze, choć nadal jest obecne i można je wykazać, można podważyć, uzasadniając, że na moment zawierania umowy była ona korzystna, ale w związku z tym, że sytuacja się zmieniła, przestała być korzystna, a przez to można kwestię ryzyka podważyć.

Niezależnie od tego, czy odszkodowanie można wprowadzić do kosztów uzyskania przychodu czy nie, zawarcie każdej umowy biznesowej powinno być poprzedzone analizami i przemyśleniami, by dokonać najlepszego wyboru z możliwych i uniknąć ewentualnych, przykrych konsekwencji.