Praca w szczególnych warunkach wiąże się z trwałym uszczerbkiem na zdrowiu pracownika, a co za tym idzie – z dodatkowymi uprawnieniami zatrudnionych. Czym są szczególne warunki pracy i jakich stanowisk dotyczą?
Czym jest praca w szczególnych warunkach?
Praca w szczególnych warunkach odnosi się do czynności zawodowych wymagających szczególnej odpowiedzialności lub sprawności psychofizycznej, która w perspektywie czasu może wiązać się z uszczerbkiem na zdrowiu o trwałym charakterze. Do uszkodzenia zdrowia może w tym przypadku dojść nawet jeśli zostały zastosowane środki profilaktyczne. Zazwyczaj jest to praca w szczególnych warunkach środowiskowych, które według definicji są związane z procesami technologicznymi (np. ciężka praca fizyczna) bądź siłami natury (np. prace w powietrzu, pod ziemią, pod wodą lub na wodzie).
Praca w szczególnych warunkach – wykaz stanowisk
Przepisy obejmują wykaz konkretnych stanowisk pracy w szczególnych warunkach. Widnieje on m.in. w załączniku nr 1 związanym z ustawą dotyczącą emerytur pomostowych czy Rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 roku, które dotyczy podwładnych zatrudnionych w szczególnych warunkach albo szczególnym charakterze. W drugim dokumencie znajdują się dwa spisy – A i B. Pierwszy z nich dotyczy zawodów i czynności związanych m.in. z:
- górnictwem, energetyką, hutnictwem i przemysłem metalowym;
- chemią;
- budownictwem i przemysłem materiałów budowlanych;
- leśnictwem, przemysłem drzewnym i przemysłem papierniczym;
- przemysłem o charakterze lekkim;
- gospodarką komunalną;
- rolnictwem i przemysłem rolno-spożywczym;
- przemysłem poligraficznym;
- służbą zdrowia i opieką społeczną;
- zespołami formującymi szkło;
- innymi zajęciami sklasyfikowanymi jako prace różne.
Wykaz B obejmuje natomiast:
- stanowiska wykonywane na statkach żeglugi powietrznej;
- profesje dotyczące portów morskich;
- prace o charakterze gorącym, które wykonuje się w hutach żelaznych i stalowych, a także te związane z wytwarzaniem metali nieżelaznych;
- inne zajęcia sklasyfikowane jako prace różne.
Praca w warunkach szczególnych a prawa pracownika
Pracownik, który wykonywał pracę w szczególnych warunkach, jest uprawniony do obniżonego wieku emerytalnego, a także do wyższej emerytury bądź renty inwalidzkiej. Jeżeli udowodni on, że w dany sposób przepracował co najmniej 15 lat, wiek emerytalny zostaje obniżony najczęściej do 55 lat w przypadku kobiet i 60 lat w przypadku mężczyzn. Zarówno wymagany staż pracy, jak i wiek emerytalny, może jednak różnić się w zależności od konkretnego przypadku. Co więcej, ustawą z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych wprowadzone zostały rekompensaty za pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze. Pracownicy, którym nie przysługuje prawo do emerytury pomostowej, mogą zatem ubiegać się o taką rekompensatę w postaci dodatku finansowego do podstawowego świadczenia. Jego wysokość to kilkaset złotych miesięcznie – zależy ona jednak od wieku danej osoby, długości okresów składkowych i nieskładkowych czy stażu pracy w szczególnych warunkach.