Wiele przedsiębiorstw musi pracować nieustannie dla utrzymania płynności i sprawności funkcjonowania. Oznacza to, że osoba zarządzająca takim przedsiębiorstwem musi zorganizować swoim pracownikom system zmianowy. Zmiany nie tylko powinny być prawidłowo zaplanowane, tak by każdy miał proporcjonalny czas pracy do czasu odpoczynku. Trzeba również pamiętać o tym, by podczas pracy respektować wszystkie prawa pracownicze. Co należy zapewnić pracownikom pracującym w systemie zmianowym i o czym pracodawcy nie wolno zapomnieć? Oto najważniejsze informacje.
Czym jest praca zmianowa
Praca zmianowa to nic innego jak taki system pracy, w którym określona grupa pracowników wykonuje swoją pracę zgodnie z rozkładem czasu pracy, ale rozpoczyna ją o różnych porach. Zmiana pór rozpoczęcia pracy odbywa się po określonej liczbie godzin, dni lub tygodni.
Co ważne, praca zmianowa nie oznacza wcale, że pracownicy z kolejnych zmian zastępują się przy stanowiskach pracy. Może być tak, że zmiany mają miejsce po zakończeniu pracy przez zmianę poprzednią (I zmiana 8.00-16.00, II zmiana 16.00 – 24.00), wtedy zazwyczaj dochodzi do zamiany pracowników na miejscu pracy, ale również mogą na siebie nachodzić. W tej drugiej sytuacji, gdy zmiany na siebie nachodzą (8.00 – 16.00 i 12.00 – 20.00), chodzi zwykle o to, by w czasie najbardziej intensywnej pracy, liczba pracowników była zwiększona. Nie zastępują się oni jednak na stanowiskach, a jedynie wspierają w swoich działaniach.
Najważniejsze zasady przy organizowaniu pracy zmianowej
Trzeba pamiętać, że praca zmianowa nie może pociągać za sobą godzin nadliczbowych, chyba że pracownik wyrazi na to zgodę, a pracodawca rozliczy ten czas, jako faktycznie nadliczbowy. Z godzinami nadliczbowymi mamy do czynienia wówczas, gdy pracownik w ciągu doby pracowniczej pracuje dłużej niż 8 godzin.
Jeżeli więc pracownik w poniedziałek rozpoczyna pracę o godzinie 12.00 to we wtorek nie może jej zacząć o 8.00 czy 10.00, ponieważ doba kończy się właśnie o 12.00 (dobra pracownicza rozpoczyna się o godzinie rozpoczęcia pracy jednego dnia i kończy o tej samej godzinie następnego dnia). Gdyby zaczął o godzinie 10.00, wówczas pracodawca musiałby naliczyć mu 2 godziny nadliczbowe.
W niektórych sytuacjach pracownik może zostać zatrudniony na zmiany, które trwają 12 godzin, trzeba jednak pamiętać, by po zejściu z takiej zmiany zapewnić mu dzień odpoczynku. Wówczas w rozliczeniu średnim, zachowana zostaje doba pracownicza, a pracownik, mimo tego, że przebywa w zakładzie pracy 12 godzin zamiast 8 i tak nie wyrabia godzin nadliczbowych.
Co należy się pracownikowi pracującemu w systemie zmianowymi
Pracownik, który pracuje w systemie zmianowym powinien pamiętać przede wszystkim o tym, że należy mu się okres nieprzerwanego odpoczynku od pracy. W trybie dobowym jest to 11 godzin odpoczynku, w systemie tygodniowym jest to 35 godzin. Odpoczynek nie może być zakłócony żadnymi interwencjami pracownika w miejscu pracy. W tym okresie nie można go wezwać do jego stanowiska pracy.
Bardzo często dzieje się też tak, że zakłady pracy, które funkcjonują w systemie zmianowym, są zakładami pracującymi ciągle. Oznacza to konieczność przyjścia do pracy również w niedziele. Jest to sytuacja dopuszczalna. W tym przypadku, jeżeli okresy pracy i odpoczynku zostaną zachowane, to pracownikowi nie należy się dodatkowe wynagrodzenie z tytułu pracy w niedzielę. Jest to bowiem normalny dzień pracy, który wynika z regulaminu danej placówki.
Ważne jednak by pamiętać, że za pracę w niedzielę, pracownikowi należy się inny dzień wolny od pracy. Jeżeli praca w niedzielę wynika z normalnego rozkładu pracy i po prostu przypada pracownikowi ten dzień, to dzień wolny również powinien być z góry zaplanowany. Zdarza się jednak, że na skutek awarii lub akcji ratowniczej, pracownicy są wezwani do pracy w niedzielę, poza ich normalnym grafikiem. W takiej sytuacji, pracodawca jest zobowiązany do jak najszybszego zaplanowania dni wolnych dla wszystkich wezwanych w ten sposób pracowników. Jeżeli nie wywiąże się z udostępnienia dnia wolnego za pracę w niedzielę (czy to zgodnie z grafikiem, czy w trybie awaryjnym), wówczas pracownik ma prawo do rozliczenia jednego dnia, jako godzin nadliczbowych.
Pilnowanie, respektowanie i przestrzeganie godzin pracy i odpoczynku pracowników leży po stronie samego pracodawcy. Trzeba jednak pamiętać, że samodzielne kontrolowanie tych okresów leży w interesie pracownika i ma on podstawy by dochodzić swoich praw w razie nadużyć ze strony pracodawcy.