Wiele przedsiębiorstw dla sprawnego funkcjonowania musi działać przez cały czas, całą dobę lub większość tego czasu. Taka sytuacja wymusza na przedsiębiorcy konieczność zorganizowania pracy zmianowej, ponieważ zgodnie z kodeksem pracy, maksymalny czas pracy pracownika na etacie to osiem godzin. W związku z tym organizowane są w przedsiębiorstwach trzy zmiany, a pracownicy w różnym czasie przychodzą i wychodzą ze swoich stanowisk. Jak prawidłowo zorganizować czas pracy, na co zwracać uwagę i o czym pamiętać? Oto najważniejsze informacje.

Praca zmianowa

Praca zmianowa może mieć dwojaki charakter. Zmiany mogą dotyczyć stanowiska pracy lub godzin jej wykonywania. W pierwszym przypadku zmiana polega na tym, że po upływie określonego z góry w regulaminie zakładu pracy okresu, pracownicy wykonują swoje zadania na innych stanowiskach. Zmiany mogą zachodzić po upływie określonej liczby godzin, dni, tygodni lub miesięcy. Najczęściej stosuje się jednak zmianowość określoną dniami lub tygodniami.

W drugim przypadku zmianowość polega na wykonywaniu tej samej pracy, na tym samym stanowisku, ale w różnych porach doby. W przypadku, gdy przedsiębiorstwo funkcjonuje przez całą dobę, najczęściej organizowane są wówczas trzy zmiany, które trwają po osiem godzin. Rozkład zmian zależny jest od samego pracodawcy i tego, jak chce zmiany zorganizować. Najczęściej stosowane są dwa rodzaje:

• Pierwsza zmiana 6.00 – 14.00;
• Druga zmiana 14.00 – 22.00;
• Trzecia zmiana 22.00 – 06.00

lub

• Pierwsza zmiana 8.00 – 16.00
• Druga zmiana 16.00 – 24.00
• Trzecia zmiana 24.00 – 8.00

W ten sposób obsługa przedsiębiorstwa jest cały czas zapewniona.

Organizacja pracy i wypoczynku

Bardzo ważną kwestią przy organizowaniu pracy w systemie zmianowym, jest zapewnienie wszystkim pracownikom możliwości pracowania na każdej zmianie. Jest to ważne z uwagi na to, że zmiany nocne są zasadniczo trudniejsze i każdy pracownik powinien w swoim harmonogramie tę zmianę mieć. Podobnie, zmiany poranne są najlepsze i też każdy powinien mieć szansę z takiej zmiany skorzystać.

Istotną kwestią jest również zapewnienie wypoczynku pracownikom. Poza tym, że nie wolno przekraczać ustawowego okresu pracy (chyba, że zmiany są cało dzienne, to po takiej zmianie, pracownik ma prawo do dwóch dni wypoczynku), nie wolno też naruszać okresu wypoczynku. Oczywiście, pracodawca może zlecić działania w godzinach nadliczbowych, ale mogą być one uzasadnione wyłącznie awarią w przedsiębiorstwie lub akcją ratowniczą. Dla normalnego trybu działania, godziny nadliczbowe nie powinny być zlecane, z uwagi właśnie na zakłócenie doby pracowniczej.

Jeżeli jednakże pracodawca oferuje pracę w godzinach nadliczbowych i pracownik się na to zgadza, za odpowiednim wynagrodzeniem, może pracować nieco dłużej.

Najlepiej zmiany organizować w trybie tygodniowym. Jest on najbardziej efektywny i najbardziej wydajny. Dzięki takiemu planowaniu każdy pracownik wykonuje pracę w różnych okresach i każdy bierze udział w każdej zmianie.

Okresy wypoczynku pracownika i doba pracownicza

Przy ustalaniu zmian znaczenie mają okresy wypoczynku i wspomniana już doba pracownicza. Doba jest to okres dwudziestoczterogodzinny obliczany od momentu rozpoczęcia pracy danego dnia. Jeżeli więc pracownik przychodzi do pracy na 8 rano w poniedziałek, to nie powinien zaczynać pracy przed tą godziną we wtorek. Jeżeli tak się stanie, wówczas mamy do czynienia z naruszeniem doby pracowniczej i naliczeniem nadgodzin. Przy trybie zmianowym, pracownik kolejnego dnia może zaczynać pracę o 8 rano lub dopiero o 16.

Wyjątek stanowi tygodniowa rotacja zmian. Jeżeli po okresie tygodnia przychodzenia na konkretną zmianę, w kolejnym tygodniu pracownik naruszy dobę pracowniczą, wówczas nie nalicza się nadgodzin, bo przepisy dopuszczają możliwość skrócenia doby, po tygodniowym okresie zmiany. Jeżeli tryb rotacji jest dzienny, doba nie może zostać naruszona.

Na podstawie powyższych informacji widać jednoznacznie jak ważne jest prawidłowe zorganizowanie okresu pracy i wypoczynku pracowników funkcjonujących w systemie zmianowym. Staranne monitorowanie zmian może jednak być bardzo pomocne przy zarządzaniu pracą i prawidłowym jej organizowaniu.