Zawieranie umów cywilnoprawnych jest dość powszechnie stosowaną praktyką i służy regulowania stosunków między wykonawcami czynności, a osobami, które te czynności zlecają, natomiast stosunek ten nie ma charakteru stosunku pracy. Wśród umów cywilnoprawnych najbardziej popularna jest umowa o dzieło i umowa zlecenie. Obie mają nieco inny charakter. Dzieło dotyczy efektu pracy – należy dostarczyć konkretne, sprecyzowane w umowie dzieło. Umowa zlecenie dotyczy wykonywania określonej pracy przez ustalony wcześniej czas, ale praca ta nie musi mieć namacalnego efektu. Zdarza się jednak, że w takich umowa zawierane są zapisy, które nie są korzystne dla jednej ze stron. Wówczas, takie umowy ocierają się o granicę prawa cywilnego, często również o granice kodeksu pracy. Jakie klauzule są niedozwolone i kiedy umowa nie jest korzystna? Oto najważniejsze informacje.
Klauzule niedozwolone w umowach
W ramach zawieranych umów cywilnoprawnych bardzo często spotyka się zapisy, które są szczególnie niekorzystne dla jednej ze stron. W efekcie, umowa nie traktuje równorzędnie obydwu uczestników, a jedynie jednemu z nich przypisuje znacznie większe prawa i środki do ich egzekwowania, a drugiemu przypisuje znacznie więcej obowiązków i brak możliwości egzekwowania praw wobec drugiej strony.
Niektóre opracowania gromadzą wspomniane klauzule niedozwolone, by pomóc osobom zawierającym takie umowy, ich uniknąć. Jednakże, prawdą jest, że takich klauzul może być tak wiele, jak wiele umów jest zawieranych. Strony umów dążą bowiem do jak najskuteczniejszego zabezpieczenia swoich praw, bez respektowania praw partnera umowy. W opracowaniach zaś znajdują się te najczęstsze i najpowszechniej stosowane.
Najczęściej, o tym, czy klauzula należy do grupy niedozwolonych decyduje sąd, chyba że na drodze negocjacji, jedna ze stron zdecyduje się na odstąpienie od danego zapisu.
Jakie są podstawy do uznania zapisu za niedozwolony?
Przed wystąpieniem jednak do sądu odnośnie do tego, że klauzula w umowie może być niezgodna z prawem, warto zapoznać się z przesłankami, które ułatwiają takie ich zdefiniowanie.
Klauzule niedozwolone to takie, które zostają zaprezentowane jednej ze stron bez możliwości ich negocjowania. Jeżeli są to takie warunki umowy, które nie podlegają dyskusjom i są jednoznacznie narzucone, wówczas można je zakwestionować, jako niedozwolone.
Klauzulą niedozwoloną jest również zapis w umowie, który głosi, że umowa może zostać zmieniona przez jedną ze stron (zdefiniowaną), bez podawania przyczyny zmiany, a zmiana ta musi zostać przez drugą stronę zaakceptowana. Zgodnie z przepisami istnieje równość stron wobec prawa. Jeżeli więc jedna strona ma prawo do wprowadzenia zmian, druga również powinna takie prawo mieć.
Trzecim elementem, który może zostać zakwestionowany jest fakt, że o zgodności świadczenia z umową może stwierdzić tylko jedna strona, a druga takiego prawa nie posiada. Zgodnie ze wspomnianą zasadą równości wobec prawa, obie strony powinny mieć możliwość stwierdzenia, czy działalność drugiej strony jest zgodna z zapisami w umowie, czy nie.
Wśród klauzul niedozwolonych znajduje się również zapis o braku możliwości rozwiązania umowy lub takie rozwiązanie jest obłożone wysoką karą dla jednej ze stron, natomiast druga może rozwiązać umowę bez konsekwencji.
Zobowiązanie do wyłącznego świadczenia usług, również może mieć znamiona umowy niedozwolonej, jeżeli zakaz ten wykracza poza ramy działalności konkurencyjnej. Chodzi o to, że zleceniobiorca może zostać zobowiązany do zachowania tajemnicy przedsiębiorstwa, może mieć zakaz ujawniana danych finansowych, technicznych czy strategicznych, ale nie może zostać pozbawiony możliwości zarobkowania u innych podmiotów. Zleceniobiorca nie może wykonywać działalności konkurencyjnej, ale taki zakaz musi być zrekompensowany wynagrodzeniem lub dodatkami. Jeżeli umowa zawarta jest na wyłączność, bez odpowiedniej rekompensaty finansowej, taki zapis może zostać uznany za klauzulę niedozwoloną.
Jest jeszcze jeden element, który świadczy, że umowa cywilnoprawna ociera się o granicę prawa. Jeżeli zawarte w niej zapisy sugerują, że między stronami zachodzi stosunek pracy (wymiar czasu pracy, wynagrodzenie, obowiązki, organizacja pracy), a sama umowa nosi nazwę zlecenia lub umowy o dzieło, wówczas, w razie kontroli odpowiedniego organu może dojść do jej zakwestionowania. W takiej sytuacji konieczne będzie zawarcie prawidłowej umowy o pracę, która będzie rzeczywiście oddawała relację istniejącą między stronami.